[ Pobierz całość w formacie PDF ]
39.
26 Istorija Ukrainskoj SSR, t. I1, Kiev I969, s. 470-471.
Deportacje ludności cywilnej w czasie 11 wojny światowej 103
(13-17 maja 1940 r.) wielokrotnie sygnalizowano niebezpieczeństwo grożące
socjalizmowi ze strony ukraińskiego nacjonalizmu. Problem postanowiono
rozwiązać drogą masowych restrykcji. Deportacje na przełomie 1940/ 1941 r.,
o czym już wyżej wspomniano, oprócz Polaków objęły również i Ukraińców.
Niektórzy z autorów polskich przyjmują, że spośród około 550 tys. depor-
towanych ze wschodniej Małopolski i Wołynia Ukraińcy stanowili blisko 1 / 5,
czyli około 110-120 tys. osób.z~ Metropolita Andrzej Szeptycki w swoim
raporcie oceniał, że liczba deportowanych, aresztowanych i zamordowanych
Ukraińców (grekokatolików) w samej tylko archidiecezji lwowskiej sięgać
miała około 200 tys., a w całej Galicji Wschodniej od 375 do 400 tys.z8
Sprawozdania niemieckie sporządzone dla Galicji Wschodniej bez Wołynia
w 1942 r. mówiły o 200 tys. osób.z9 Ilu Ukraińców wywieziono do Kraju
AÅ‚tajskiego, Krasnojarskiego, do Kazachsta.nu oraz na SyberiÄ™, trudno
dokładnie powiedzieć. Wiadomo tylko, że w wyniku deportacji z maja 1941 r.,
która przede wszystkim dotknęła ludność ukraińską, na odległe tereny
przymusowego osiedlenia wysłano 12.371 osób z zachodnich obwodów
Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.3o
Losy ludności ukraińskiej deportowanej w latach 1940-1941 ułożyły się
nieomal dramatycznie. Ukraińcy, mimo że byli do 1939 r. obywatelami II
Rzeczypospoitej, nie zostali objęci amnestią z 12 sierpnia 1941 r. Tylko
nielicznym, po układzie Sikorski-Majski, udało się wstąpić do Polskich Sił
Zbrojnych w Związku Sowieckim i wraz z gen. Władysławem Andersem
wydostać się do Iranu.31 Część z deportowanych po 1945 r. powróciła na
Ukrainę do swych dawnych miejsc zamieszkania. Byli jednak i tacy, którzy
pozosta,li na zesłaniu do początku lat pięćdziesiątych i dopiero "odwilż"
spowodowana śmiercią Stalina umożli.wiła im powrót w strony rodzinne.3z
Należy jednakże pamiętać, że w 1941 r. nie rozstrzygnięto de~nitywnie
skomplikowanej kwestii ukraińskiej. Okupacja Ukrainy przez III Rzeszę
oraz bezwzględ.ny reżym policyjny wprowadzony przez Ericha Kocha w Komi-
sariacie Rzeszy Ukraina, nie zniszczyl aspiracji niepodległościowych Ukraiń-
2' W. Wielhorski, Los Polaków w niewoli sowieckiej (1939-1956), Londyn 1956, s. 11-
12.
ze La Saint Siege et la situation religieuse en Pologne et dans 1e Pays Baltes 1939-
1945, [w:
Actes et documents do Saint Siege relatis a la Seconde Guerre Mondiale, Cif dal
Vaticatao 1967, s.
438, 491.
29 "gr~ivs'ki Visti" nr 69, 2. IV. 1942.
3o M.F. Bugaj, Deportacii naselenija z Ukraini (30-50-fi toki), [w: "Ukrains'kij Istorićnij
%7łurnal" 1990, nr 10, s. 35-36. Patrz także: I. Bilas, Represivno-karal'na sistema, op.
cif., kn. 2,
s. 203 i n.
31 S', Siemaszko, W sowieckim osaczeniu, op. cif., s. 253-263. Mimo trudności
dokładnego ich
ustalenia Siemaszko podaje, że w 5 Kresowej Dywizji Piechoty, najbardziej
zróżnicowanej pod
względem narodowościowym, pod koniec 1943 r. było 264 żołnierzy narodowości
ukraińskiej;
tamże, s. 260.
32 p. Mirćuk, Ukrains'ka Povstans'ka Armija 1942-1952, L'viv 1991, s. 122.
104 Artur Kijas
ców. Od 1943 r. w walkach z Polakatni, Niemcami, ukraińską partyzantką
sowiecką, a także wkraczającymi na Ukrainę oddziałami Armii Czerwonej
odradzał się i umacniał nacjonalizm ukraiński, który od 1944 r. miał wyraz-
nie antysowieckie ostrze. I sekretarz KC KP(b) Ukrainy Nikita Chruszczow,
który w marcu 1944 r. przebywał na zajętym przez Armię Czerwoną Wo-
łyniu, wystosował do Stalina tajne sprawozdanie, w którym - między innymi
- uznał za konieczne wysiedlenie rodzin aktywnych członków Organizacji
Ukraińskich Nacjonalistów, Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów-Rew-
olucjonistów oraz Ukraińskiej Powstańczej Armii do oddalonych rejonów
ZwiÄ…zku Sowieckiego, "w celu wprowadzenia porzÄ…dku oraz obrony lud-
ności przed terrorem nacjonalistycznym band w oswobodzonych rejonach
zachodniej Ukrainy".33 Na początku kwietnia 1944 r. wydana została
Instrukcja Państwowego Komitetu Obrony ZSRR dotycząca trybu zsyłania
członków rodzin ounowców, UNRA, UPA.34 Pierwsze transporty do Kraju
Krasnojarskiego wyruszyły już 7 maja 1944 r. W samym tylko 1944 r. w głąb
Związku Sowieckiego, głównie do obwodu archangielskiego, Autonomicznej
Republiki Komi, do Kazachstanu i na wschodniÄ… SyberiÄ™ przesiedlono
13.320 osób.35 Do 1 marca 1945 r. wysied.lono i rozsiedlono dalszych
16,5 tys. osób.3ó Masowe deportacje nacjonalistów ukraińskich na wschód
zakończono ostatecznie w pazdzierniku 1947 r. "wielką wywózką", w wyniku
której na Syberii i w Kazachstanie znalazły się 26.332. rodziny, czyli 77.791
osób.3~ Było to w momencie, gdy natężenie walk z podziemiem nacjonalis-
tycznym wyraznie osłabło.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]